Wat je zegt en hoe je iets zegt is van belang. Fotograaf: Alfred Heeroma - Bron: Den Bosch Politiek
Een dialoog is een gesprek tussen twee of meer mensen. Het doel is eigenlijk het kennisnemen van elkaars ideeën of standpunten. Daar hoeft geen oordeel over uitgesproken te worden. Het hoeft elkaar ook niet te bijten, zolang er wederzijds respect is en men elkaar vervolgens met rust laat.
Stel iemand is idolaat van orchideeën en gaat ook regelmatig het veld in om ze te bestuderen en te tellen. Afgezien van de verstoring van het veld, is er niets mis mee. Het kan zelfs tot nieuwe inzichten leiden. Als er dan iemand is die niets om orchideeën geeft, kan die gewoon doorlopen en ergens anders interesse in hebben. Pas als die ander het veld met orchideeën bewust plat gaat trappen, dan ontstaat er frictie en is in feite ook nergens voor nodig.
Toch kunnen twee totaal verschillende zaken wel eens botsen. Iemand met een longinfectie zal vast niet blij zijn als de buurman met ronkende motor werkt aan een oldtimer en daarmee veel stof in de lucht brengt. Zonder dat de buurman de bedoeling heeft de persoon met longinfectie dwars te zitten, gebeurt dit toch. Een dialoog zou dan al een goede basis zijn om elkaar op de hoogte brengen van die situatie, dus praten met elkaar. Heel vaak is het kweken van begrip al voldoende om rekening met elkaar te houden.
Natuurlijk kan het zijn dat naar elkaar luisteren niet het wederzijds begrip oplevert dat is gewenst. Vaak ontaard het dan al snel in een conflict. Hoe vaak hoort men niet 'ik voel me niet gehoord'? Dat is niet omdat de ander het niet gehoord heeft, maar van mening is er niets mee te hoeven doen. Dan gaat er eigenlijk een ander principe gelden en dat is het principe van vrijheid. Hoeveel ruimte geef je de ander om iets te doen of te laten? Daar zit vaak een probleem, want aan vrijheid zitten grenzen, maar het is vaak de verantwoordelijkheid van een individu om die grenzen te kennen en te hanteren. Verantwoordelijkheid is iets waar steeds meer mensen niet goed meer in zijn, sterker nog, steeds meer mensen wijzen vaak eerst naar iets of iemand anders. Kijk om je heen en je ziet dagelijks voorbeelden waarin verantwoordelijkheidsgevoel totaal ontbreekt. Als je iemand uitscheld, met vuurwerk bekogeld of zelfs fysiek aanvalt zonder een aanleiding, getuigt dat niet echt van een gevoel van verantwoordelijkheid.
Als iemand die verantwoordelijkheid niet meer heeft, dan kan een rechter het toetsen aan de afspraken die er in het democratisch systeem zijn gemaakt. Over die toetsing is ook steeds vaker iets te doen. Mensen vinden dat daders niet zwaar genoeg worden gestraft. Dat is een lastig punt, want is een straf een genoegdoening richting het slachtoffer, een voorbeeld voor anderen om dit gedrag niet na te doen of een middel om te voorkomen dat de dader nogmaals dit gedrag gaat vertonen? Het zal ongetwijfeld samenhangen met de situatie.
Bij de uitreiking van de Thorbeckeprijs in december 2024 was het thema 'woorden doen er toe'. Het is een statement dat weinig weerstand kent of anders gezegd, waar de meesten het wel mee eens zijn. En toch kan de lezing van die woorden anders uitgelegd worden. Zo gaf Annabel Nanninga aan dat je de waarheid mag zeggen en als de ander hierdoor gekwetst raakt, dan is dat de schuld van de ander. Ahmed Aboutaleb was het daar niet mee eens. Hij voelt zich vaak aangesproken als Islamieten worden aangesproken op hun gedrag. Nanninga gaf aan dat hij dat maar niet moest doen als hij zich niet voelt aangesproken. De waarde van woorden van Nanninga zijn blijkbaar anders dan de waarde van woorden voor Aboutaleb. De vraag is, tot hoever moet je rekening met elkaar houden, want woorden doen er dus toe.
Er werd verwezen naar artikel 1 van de grondwet, die impliceert dat voor de wet iedereen gelijk is, er mag niet worden gediscrimineerd of uitgesloten. Ook artikel 7 werd aangehaald. Die gaat over de vrijheid van meningsuiting en het verbod op censuur. Die zegt dat iedereen alles mag zeggen, zolang het maar niet in strijd is met de geldende wetten. Ook hier is de grens vaag. Deed Theo van Gogh aan groepsbelediging toen hij Islamieten geitenneukers noemde? Deed Pim Fortuyn aan groepsbelediging toen hij Islamisering een bedreiging van onze cultuur vond (achterlijk geloof)? Het is nooit getoetst en het zal daarmee een discussiepunt blijven. En zelfs als een rechter het had getoetst, dan nog is de vraag of iedereen zich neerlegt bij die beoordeling. Maar ook werd er gesteld dat de wet eigenlijk niet geldt in het debat in de Tweede Kamer. Als een politicus niet meer mag zeggen wat hij/zij vindt, dan kan het debat 'doodslaan'. Toch zien mensen het gedrag in de Tweede Kamer wel als voorbeeld, als het daar mag, waarom mag het dan niet op straat?
Nanninga had het erover dat waarheid soms pijnlijk kan zijn, maar wat is waarheid? Zolang zaken feitelijk niet bewezen zijn en niet door iedereen worden onderschreven, is er geen sprake van waarheid. In die context is er maar heel weinig waarheid, want er zijn veel zaken die niet door iedereen worden onderschreven. De een vindt dat er geen menselijke invloed is op klimaat, de ander vindt dat er geen immigratieprobleem is. Zo heeft iedereen zijn eigen waarheid en die waarheid kan wel degelijk kwetsend zijn voor een ander.
Toen Nanninga haar argumentatie bracht bij de Thorbekerprijs, bekroop mij direct het gevoel dat ze geen idee had wat stigmatisering, generalisering en racisme voor impact heeft. Het lijkt wel of ze geen idee heeft dat het maken van onderscheid tussen mensen op basis van denken, religie, afkomst en dergelijke bij voorbaat al fout is. Aboutaleb gaf aan dat hij Islamiet is en al 50 jaar een volledig geïntegreerde burger is. Hij vond dat hij dat niet hoeft te bewijzen en ook niet dat hij vanwege zijn geloof zich moet verdedigen.
En dat is precies wat er mis is in de samenleving. We spreken niet het individu aan, maar proberen die individu in een groep te plaatsen en dan vervolgens die groep aan te spreken. Daarmee wordt een dialoog vertroebeld. Een dialoog gaat over een standpunt, mening, ervaring of wat dan ook. Daar hoort geen generalisering bij. Het is de verantwoordelijkheid van ieder individu om in een dialoog die grenzen te kennen. Woorden doen er toe en zelfs dezelfde woorden kunnen door een verschil in klemtoon een andere betekenis krijgen. Helaas is door polarisatie dit steeds verder op de achtergrond gekomen en luisteren we ook steeds minder naar elkaar.
Je kan best van gedachten wisselen of elkaar proberen te overtuigen. Soms kun je het eens worden met elkaar en soms ook niet. Accepteer dat en laat elkaar in waarde. Zeg niet dat de mening van een ander minder waard is dan jouw mening. Dat is verdomd lastig, want zelfs in deze column hou ik me er niet aan. Maar een column is slechts een mening, een constatering waar de lezer slechts kennis van kan nemen. De lezer hoeft het er niet mee eens te zijn. Dat is waar dialoog omgaat.